Soms doe je van die ontdekkingen waarvan je denkt, wat moet ik er mee? Welnu dit is er zo eentje: ik kwam er achter dat de drie kinderen van Westergoo-erelid Sijbren C. Rijpma zo ‘fout’ waren als het maar kon in de oorlog. Zijn zoon Cornelis Meine was soldaat bij de Waffen SS en zijn beide dochters Tietje en Yfke stonden in de jaren 40-45 in Bolsward bekend als de twee gevaarlijkste verraadsters van onderduikers en andere personen met een anti-Duitse houding. Er is zonder twijfel iets misgegaan met de opvoeding van zijn kinderen, maar de schaker Sijbren C. Rijpma zelf kan geen fout gedrag in de oorlog worden verweten. Hij kwam namelijk enkele weken voor de Duitse inval te overlijden. Na een avondje Westergoo in Bolsward werd hij op de terugweg naar zijn woonplaats Burgwerd onwel. Hij wist zijn woning nog wel te bereiken maar stierf nog diezelfde nacht. Hij werd 71 jaar oud.

Sijbren Rijpma werd geboren in Hartwerd op 1 september 1869. Hij trad twee keer in het huwelijk. De eerste keer met de vijf jaar jongere Sjoukje B. Speerstra uit Wolsum. Het huwelijk duurde niet lang want op 24 november 1908 liet Sjoukje in Bolsward het leven. Ze werd in haar geboortedorp Wolsum begraven. Rijpma’s tweede vrouw was een stuk jonger dan hij. Liefst 25 jaar. Het betrof Adriaante Ypma afkomstig uit de gemeente Hennaarderadeel. Na hun huwelijk hebben Sijbren en Adriaantje in Bolsward gewoond want daar kwam hun dochter Tietje in 1916 ter wereld. Later zijn ze naar Burgwerd verhuisd. Daar werden de beide andere kinderen geboren. Nadat Sijbren C. Rijpma was overleden vestigden zijn weduwe en haar kinderen zich aan de Harlingerstraat in Bolsward. Op nummer 45 om precies te zijn, destijds een woning die wat achteraf lag.

Sijbren is gedurende zeer lange tijd lid geweest van Westergoo. Denkelijk al vanaf de oprichting in 1886. In het jubileumboek dat ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van Westergoo het licht zag, duikt zijn naam voor het eerst op als prijswinnaar in 1891, dus dat zou best eens kunnen. In de halve eeuw die daarop volgt wordt hij zo nu en dan genoemd. Volgens mij was hij niet een topspeler maar af en toe boekte hij een aansprekend resultaat, zoals bijvoorbeeld zijn remise in 1934 tegen schaakmeester Davidson. Op de foto die gemaakt werd tijdens het 50-jarig bestaan heeft Rijpma een ereplaatsje naast voorzitter Vlietstra. Omdat deze aan de andere kant geflankeerd wordt door Teake Westendorp (de eerste voorzitter van Westergoo en lid sinds de oprichting) is het aannemelijk dat Rijpma dit ereplaatsje toegewezen kreeg vanwege zijn zeer lange lidmaatschap.
Ook het overlijden van Rijpma wordt uitvoerig in het jubileumboek beschreven. We schrijven 20 maart 1940. Secretaris Van Dijk neemt het woord om de leden in kennis te stellen van het overlijden van Rijpma. Van Dijk’s verhaal gaat tot in het detail. “Alvorens hij verleden week woensdag van huis ging was er iemand op visite, doch Rijpma zeide: ‘ Ik moet nu naar de schaakclub, wij spreken later wel eens weer.’ Dat is er niet van gekomen. “ Rijpma nam na zijn partij tegen Kramer omstreeks half elf afscheid met de woorden ‘ nou goedenavond heeren’. Nauwelijks onderweg naar Burgwerd werd hij bevangen door hartkrampen. Hij slaagde er nog wel in zijn woning te bereiken doch in de morgenuren is hij heengegaan.“ Het bestuur van Westergoo besloot tijdens diens begrafenis te Wolsum het trouwe lid een bloemtak mee te geven. En dat kostte geld. Van Dijk besloot zijn toespraak dan ook met de klemmende oproep aan de leden om een kleinigheid bij te dragen ‘wetende dat de club geen geld meer heeft’.

Hoe ik er achter kwam dat de kinderen van Rijpma tijdens de Tweede Wereldoorlog de verkeerde kant kozen? Welnu, dat staat allemaal beschreven in het boek Bolsward in oorlogstijd dat Willem Haanstra in 2007 publiceerde. Ik herlas het een dezer dagen en toen viel het mij op. Op pagina 98 stelt de schrijver: “ Velen zijn in Bolsward verraden door de zusters Rijpma”, en aansluitend citeert hij breedvoerig uit de verslagen van de verhoren die de dames direct na hun arrestatie in april ’45 werden afgenomen. De dames bekenden hun daden en erkennen de goede band die ze onderhielden met de zogenaamde Groene Politie die opereerde vanuit Wommels.
Hoe het met hen is afgelopen wordt helaas niet vermeld. Of ze zijn veroordeeld en hoe lang ze hebben gezeten, het blijft jammer genoeg in nevelen gehuld. Wel weten we dat ze op een zeker moment Friesland hebben verlaten. De zusjes komen in Kerkrade te overlijden, respectievelijk in 1985 en 2000. Moeder laat in 1972 het leven in Rotterdam.

Rest er in Fryslân dan helemaal niets meer van de familie Rypma? Jawel, in Wolsum op het kerkhof is de grafsteen te vinden van Rijpma’s eerste vrouw Sjoukje B. Speerstra. Waarschijnlijk is Sijbren bij haar begraven. De grafsteen maakt er echter geen melding van.

Maar er is nog iets tastbaars. In het archief van Westergoo bevindt zich een doosje met schaakstukken. Blijkens de met verf aangebrachte tekst op het deksel behoorde dat spel toe aan S.C. Rijpma. “ Geschonken aan Westergoo” staat er op, “ door S.C. Rijpma, erelid van 1885 tot 1940.” Het moeten de verraadsters geweest zijn die na de dood van hun vader het doosje met stukken aan de club hebben geschonken. Waarschijnlijk hebben ze ook de tekst op het dekseltje bedacht. Daar zit een kleine misser in. Westergoo werd niet in 1885 opgericht maar een jaar later in 1886. Was het wat de dames betreft maar bij deze ene vergissing gebleven.

HJDfoto 3